Wikipedysta:Władysław Goliński/brudnopis

Kościół św. Mikołaja w Słupsku

Kościół św. Mikołaja w Słupsku

A-9 z dnia 29.06.1953
kościół przyklasztorny, zbór garnizonowy, cerkiew prawosławna, zastosowanie pozasakralne
Kościół św. Mikołaja w Słupsku, 2007
Państwo	Polska
Miejscowość	Słupsk
Adres	ul. Grodzka, Słupsk
Wyznanie	katolicyzm, luteranizm, prawosławie
Kościół	katolicki, protestancki, prawosławny
Wezwanie	św. Mikołaja
Historia Data zakończenia budowy chyba przed 1240 r. Aktualne przeznaczenie Miejska Biblioteka Publiczna, im. Marii Dąbrowskiej w Słupsku
Dane świątyni Styl gotyk ceglany Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 1
Położenie na mapie Słupska Kościół św. Mikołaja w Słupsku
Położenie na mapie Polski Kościół św. Mikołaja w Słupsku
Położenie na mapie województwa pomorskiego Kościół św. Mikołaja w Słupsku
54°28′05″N 17°01′52″E

Panorama Słupska z kościołem św. Mikołaja na mapie Lubinusa, XVII w.

Kościół św. Mikołaja w Słupsku, 2007

Kościół św. Mikołaja w Słupsku – kościół powstał jako świątynia klasztorna słupskich norbertanek, data wyświęcenia jest nieznana. W źródłach został wymieniony już 1276 roku. Wcześniej, bo w 1269 r. jest wymieniony w dokumencie księcia Mściwoja II kapelan kościoła św. Mikołaja w mieście Słupsku. Kapelan ten już był wymieniany w dokumencie z 1240 roku. Zatem wybudowanie kościoła św. Mikołaja było dokonane już przed 1240 rokiem. Tą świątynię wykonaną jako kościół drewniany, zbudował księżę Świętopełk II, ze statusem kościoła prywatnego, budowlę wzniesiono na lewym brzegu Słupi. Kościół drewniany zastąpiono świątynią budowaną z cegły w XIV w. lub na początku XV w. W 1665 pożar pochłonął klasztor i kościół, ponieważ nie starczało pieniędzy na odbudowę kościoła budynek świątyni popadał w coraz większą ruinę. W 1737 roku kościół został odbudowany i przeznaczony jako zbór garnizonowy- służył wojsku i odprawiano w nim nabożeństwa ewangelicko- luterańskie. W 1740 r. kościół św. Mikołaja zamieniono na magazyn i wozownię. Od jesieni 1759 r. do wiosny 1760 r. w Słupsku wojska rosyjskie używały kościół św. Mikołaja jako cerkwi prawosławnej i miejsca kwaterowania. Następnie kościół użytkowano jako magazyn i remiza strażacka. Od 1772 r. do 1945 r. w budynku mieściła się szkoła. W 1945 r. żołnierze Armii Czerwonej podpalili słupską starówkę i budynek pokościelny też zgorzał. Ruina kościoła św. Mikołaja została odbudowana, w 1971 r. odbyło się uroczyste otwarcie biblioteki, która została umiejscowiona właśnie w murach kościoła.

Norbertanie koło Trzebiatowa – powstanie kościoła przyklasztornego w Słupsku

W 1224 roku Trzebiatów stał się oprawą wdowią księżnej Anastazji, żony księcia pomorskiego Bogusława I. Ufundowała ona w Słupsku kościół św. Mikołaja oraz klasztor norbertanek.

Parafia św. Mikołaja

Kościół św. Mikołaja był drugim kościołem, jaki powstał w Słupsku jeszcze w XIII w. po kościele św. Piotra, który był pierwszym kościołem parafialnym i znajdował się na prawym brzegu Słupi. Parafianie prawej (wschodniej) części Słupska to ludność słowiańska, lewobrzeżny Słupsk zamieszkiwała ludność stanowiąca kolonizatorów niemieckich- stąd pilna potrzeba powstania kościoła, w którym odbywałyby się nabożeństwa w języku niemieckim. Wezwanie św. Mikołaja wskazywało, że taki kościół mógł zaistnieć w ośrodku miejskim, posiadającym kupiectwo i rzemiosło. Nowa parafia powstała głównie dla wiernych, pochodzących z okolic Lubeki.

Parafia św. Mikołaja podlegała w pierwszych latach jej istnienia pod zwierzchnictwo gnieźnieńskie. Przybycie zakonnic do przykościelnego klasztoru przyjmuje się na 1284 rok. Mściwoj II wówczas określił patronat norbertanek dla kościoła św. Stanisława w Gardnie Wielkiej. Został o tym patronacie powiadomiony arcybiskup gnieźnieński. Zwierzchnictwo gnieźnieńskie obowiązywało wszystkie lokalne parafie jeszcze przez cały XIII wiek. Po 1308 r. zwierzchnictwo nad parafią św. Mikołaja w Słupsku przejęła diecezja w Kamieniu Pomorskim.

Budowa kościoła

Pierwsze kościoły w Słupsku: św. Piotra i św. Mikołaja

Książę Świętopełk w 1265 roku nadał prawa miejskie słupskiej osadzie, składającej się także z osiedleńców z północnych Niemiec, zajmujących lewobrzeżną część dogodnych obszarów doliny Słupi. Kościół św. Mikołaja powstał na dwóch niezbyt wysokich skarpach nad rzeką i właśnie stanowił parafię dla lewobrzeżnego miasta- nie jest znana data wyświęcenia kościoła.

Konstrukcja drewnianego kościoła zaczyna być wznoszona od 1311 roku. Ma to związek z otrzymaniem przez norbertanki (klasztor znajduje się już od tamtego czasu przy kościele) od margrabiów brandenburskich Jana i Waldemara placu pod budowę kościoła i nowego klasztoru. Konstrukcje drewnianego kościoła i klasztoru były umiejscowione w tym samym miejscu co dzisiejsza konstrukcja murowana.

Kościół murowany z cegły zbudowano jeszcze w XIV wieku lub na początku XV wieku. Kościół jest orientowany, co oznacza, że jego prezbiterium jest od wschodniej strony.

Zwierzchnictwo kościelne pierwszych kościołów Słupska

Zwierzchnictwo kościelne dla pierwszych kościołów Słupska jest umiejscowione w Gnieźnie, ale tylko przez cały XIII wiek. Jednak tradycja polskiego kościoła ma jeszcze praktyczne znaczenie dla Kaszubów. Diecezja oparta na ośrodkach w Gnieźnie i Poznaniu pozostaje wierna temu ludowi jeszcze przez kilka wieków. Pierwsze niepokoje w Polsce spowodowały na przełomie XIII/ XIV w. zmiany w administrowaniu i podległości diecezjalnej, kościoły Słupska zaczęły administracyjnie podlegać pod Kamień Pomorski. Kościoły te zostały na początku XIV wieku wyrwane z archidiecezji gnieźnieńskiej i podlegały pod diecezję w Kamieniu Pomorskim.

Wpływ reformacji na dzieje kościoła

Jeszcze przed nadejściem reformacji, w 1447 roku był pożar miasta. Z relacji wiadomo, że spłonęły organy w kościele św. Mikołaja.

W 1522 roku przybył z Białoboków do Słupska kapłan norbertanek Jan Krystian Ketelhuta. Nauczał on w kościele św. Mikołaja, niezgodnie z ówczesnym duchem administracji kościelnej i państwowej bo nauczał zgodnie z naukami Marcina Lutra. Książę Bogusław X po cichu sprzyjał reformacji – taka postawa księcia pomagała księdzu. Po śmierci księcia, już za czasów jego następcy doszło do zwycięstwa ruchu reformacyjnego.

W Słupsku wprowadzono wyznanie luterańskie, miejscowy superintendent postanowił o zamknięciu innych kościołów, poza kościołem Mariackim i św. Mikołaja. W kościele św. Mikołaja odbywały się nabożeństwa ewangelickie, zatem w całym Słupsku nabożeństwa odbywały się tylko w kościele Mariackim i św. Mikołaja.

Los kościoła w czasach nowożytnych

Odbudować kościół postanowił pułkownik Steding. W 1737 roku kościół po remoncie stał się zborem garnizonowym. Pułk wyruszył na wojnę, opuścił Słupsk w 1740 roku, nie uszanowano zabiegów pułkownika przy utrzymaniu kościoła św. Mikołaja i zamieniono kościół na magazyn i wozownię.

W czasie wojny siedmioletniej kościół używają wojska rosyjskie, stacjonujące tu od jesieni 1759 do wiosny 1760, kościół służy jako miejsce swojego zakwaterowania a jednocześnie jest używany jako cerkiew. Następnie po odejściu Rosjan kościół służy jako magazyn i remiza strażacka. Taka eksploatacja- bez prowadzenia niezbędnej konserwacji spowodowała, że dach i belki stropowe groziły zawaleniem, gmach zatem znów popadł w ruinę.

Lata 70. XVIII wieku przyniosły potrzebę adaptacji budynku dla potrzeb miejskiego szkolnictwa. Po remoncie, od 1772 roku kościół św. Mikołaja był szkołą i internatem dla ubogich uczniów.

Zaraz w pierwszych dniach po zajęciu Słupska w marcu 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej powrzucali do wnętrz domów Starego Miasta kanistry z paliwem i podpalili całą starówkę. Po wielu domach pozostały tylko zgliszcza. Dawny kościół św. Mikołaja ponownie obrócił się w ruinę.

Odbudowa kościoła na bibliotekę

Dopiero w 1955 roku sporządzono inwentaryzację pomiarową gotyckich ruin kościoła św. Mikołaja. Na początku lat 60. XX w. powstała idea odbudowy kościoła z przeznaczeniem na potrzeby biblioteki. Pozostałość murów w wielu miejscach wykluczała możliwość odbudowy (ściana sąsiadująca z klasztorem), były jednak fragmenty z wiązaniami wendyjskimi i gotyckimi (głównie sąsiadujące z murem obronnym), które pozwalały na zachowanie pierwotnego muru. W latach 1961-1965 trwały prace projektowe odbudowy zabytku.

W 1965 roku rozpoczęto remont budowli prowadzeniem odgruzowania wewnętrznej części ruin. Następnie prowadzono prace budowlane i wyposażenia w poszczególne instalacje, zgodnie z projektem architektonicznym, opracowanym przez mgr. inż. arch. J. Majdeckiego z Pracowni Konserwacji Zabytków w Warszawie. Uroczyste otwarcie biblioteki po tych wszystkich pracach miało miejsce 10 września 1971 roku. Ze względu na zmiany administracyjnego podziału Polski a przez to i pozycji Słupska, nazwa biblioteki zmieniała się kilkukrotnie. Obecnie od 11 września 1971 r. patronem Miejskiej Biblioteki Publicznej jest Maria Dąbrowska.

Bibliografia

• Henryk Janocha, Archeologia o początkach słupskiego ośrodka miejskiego, KOSZALIŃSKIE ZESZYTY MUZEALNE T. 24, 2004.
• Halina Machura, Zdzisław Machura, Zofia Madeła, Przedziwne dzieje Kościoła św. Mikołaja i Zakonu Norbertanek, Słupsk 2004.
• Zygmunt Świechowski, Józef Mertka: Z dziejów Słupska i Ustki. Słupsk: Wydawnictwo Poznańskie, 1958.Sprawdź autora:1 oraz 2. Brak numerów stron w książce

Kategoria:Architektura gotyku w województwie pomorskim Kategoria:Dawne kościoły protestanckie w Słupsku Kategoria:Świątynie pod wezwaniem św. Mikołaja Mikołaja Kategoria:Zdesakralizowane kościoły w Polsce

Sanktuarium Maryjne na Rowokole

Sanktuarium maryjne na Rowokole – znajdujące się niegdyś na górze Rowokół, dokument fundacyjny kaplicy na Rowokole był sporządzony 15 sierpnia 1398r., kaplica została zrujnowana krótko przed 1530 rokiem. Tylko przez okres ok. 130 lat sanktuarium było miejscem kultu maryjnego, było celem pielgrzymek i stanowiło jednocześnie znak nawigacyjny dla żeglugi po południowym Bałtyku.

Historia

Jak wynika z badań dokumentów źródłowych i oparciu się prof. Zygmunta Szultke w dużej części na niewykorzystanych dotąd przez badaczy źródeł Archiwum Państwowego w Szczecinie określa się, że dwupoziomową kaplicę kamienno- ceglaną z wieżą wzniesiono na szczycie wzgórza dopiero w ostatnich latach XIV w. z inicjatywy opata klasztoru premonstratensów w Białobokach lub klasztoru norbertanek w Słupsku, którego proboszcz sprawował patronat nad kościołem parafialnym w Gardnie Wielkiej.

Kaplica na Rowokole miała swoich świeckich ofiarodawców. Najbardziej szczodrym ofiarodawcą z trojga braci na rzecz kaplicy na Rowokole był Świętosz Tessen, gdyż zobowiązał się w imieniu swoim i swych potomków przekazywać co roku 20 grzywien obiegowej monety, tj. tyle, ile pozostali dwaj bracia łącznie.

Oczywiste przejawy szczególnej roli Rowokołu w wierzeniach można odnieść do okresu średniowiecza. Fakt ów dokumentuje wybudowanie kaplicy w miejscu oddalonym od osiedli i trudno dostępnym ze względu na konieczność podchodzenia do niego dość stromymi lub nawet bardzo stromymi zboczami wzgórza. Gdyby kaplica tam pobudowana miała spełniać tylko najprostsze funkcje religijne, wzniesiono by ją w obrębie któregoś z osiedli znajdujących się u podnórza Rowokołu, np. w Smołdzinie (jak to uczyniono po rozebraniu kaplicy na szczycie góry).

Analiza antropologiczna pochówków na przykościelnym cmentarzu jest dowodem, że kościół miał dwufunkcyjny charakter: odgrywał rolę kościoła parafialnego dla Smołdzina i najbliższych miejscowości oraz był świątynią pielgrzymkową.

Szczególna rola Rowokołu w tym czasie, w późnym średniowieczu, jest potwierdzana źródłami mówiącymi o przybywaniu pątników do kaplicy- sankcjonującej tę jego rolę- pielgrzymek mających na celu zbawienie duszy oraz odpokutowanie za morderstwo. Źródłami wymieniającymi Rowokół na równi z innymi znaczącymi miejscami kultu, takimi jak Góra Chełmska w Koszalinie i Święta Góra Polanowska.

Kaplica jako znak nawigacyjny

Szkło północnych okien kaplicy na Rowokole (nadlewy)

Szkło północnych okien kaplicy na Rowokole (gomółki)

Kaplica stanowiła swoją sylwetką i posadowieniem na wierzchołku Rowokołu dzienny znak nawigacyjny, natomiast przez emisję nocą światła ze świec- nocny znak nawigacyjny. Takie potwierdzenie dodatkowego znaczenia kaplicy jako dostrzeżonego znaku nawigacyjnego znalazło potwierdzenie i odnotowanie w dziennikach pokładowych statków, przepływających tą drogą wodną.

Przy pracach wykopaliskowych odkryto między innymi fragmenty okien- drobne, potłuczone szkło tafli i fragmenty gomółek (koncentrujących strumień świetlny) z okien kaplicy na Rowokole. T. Malinowski w swoim sprawozdaniu stwierdza, że okna od północy (od strony morza) były oszklone przy pomocy tafli szkła przeźroczystego pozbawionego farby, z tafli posiadających nadlewy i gomółek. Oczywiście po stronie „niepracującej”, południowej, było w oknach ciemne szkło.

Bibliografia

• Norbert Buske, Die Marienkapellen auf dem Gollen, dem Revekol und dem Heiligen Berg bei Pollnow. Ein Beitrage zur Geschichte der Wallfahrtsorte in Pommern, "Baltische Studien" N. F. Hamburg, 1970
• Roman Kamiński, Anna Uciechowska-Gawron, Badania ratownicze na Górze Rowokół w 1996 r., Materiały Zachodnio Pomorskie, t. 45:1999 s. 403-454
• Tadeusz Malinowski; ŹRÓDŁA ARCHEOLOGICZNE I ANTROPOLOGICZNE DO DZIEJÓW ROWOKOŁU, SŁUPSK 1986
• Marian Rębkowski i Felix Biermann, red.; KLASZTOR PREMONSTRATENSÓW W BIAŁOBOKACH. ARCHEOLOGIA I HISTORIA, Szczecin 2015. ISBN 978-83-63760-47-2
• Zygmunt Szultka; Świątynia na Rowokole i jej funkcje, Słupsk 2014, ISBN 978-83-7467-237-5, ISBN 978-83-941003-0-8

Gardna Wielka

historia po korekcie

Historia

Powstanie Gardny Wielkiej i etymologia nazwy

Miejscowość powstała w XII w. jako nowe zasiedlenie w miejscu szczególnie niebezpiecznym. Niebezpieczeństwo istniało ze strony kupców, żeglarzy przybywających z północy i zachodu. Powstanie zwielokrotnionego zagrożenia spowodowało odsłonięcie się południowej skarpy jeziora Gardno (po otwarciu się przesmyku dla przepływu Łupawy bezpośrednio tworząc ujście do morza) . Wikingowie (a konkretnie Duńczycy) mieli wówczas łatwą drogę do bezpośrednich ataków takich grodów jak: Smołdzino, Rumsko, Równo, Siodłonie, Wiatrowo, Żoruchowo... Nazwa Gardna Wielka pochodzi dla Gardna od pomorskiego gärd- gród + domyślny człon woda, natomiast człon Wielka nowszy i dyferencyjny wobec Mała.

Praca i współpraca w Gardnie Wielkiej

Ludność Gardny Wielkiej zajmowała się rolnictwem i rybołówstwem. Od niepamiętnych czasów dokonywano zimowych połowów (przeciągano sieci pod lodem), przy których musiała współdziałać społeczność rybacka. Używano trzech rodzajów sieci: wielkiego niewodu (własność 45 rybaków); niewodu mniejszego (włok był własnością 30 rybaków); najmniejszego niewodu (własność 16 rybaków). Każdy, który mógł ze względów zdrowotnych wykonywać prace był zatrudniony przy tych głównych, zimowych zaciągach ryby. Dokonywano też przy pomocy związku rybaków niezwykle sprawiedliwego podziału dochodu. . Jezioro licząc od czasów po I wojnie światowej było przełowione, zmusza to mieszkańców na podjęcie prac polowych i zajęcie się chowem bydła. A przecież pola były już w posiadaniu innych.

Szkoła i internat w Gardnie Wielkiej

Szkoła w Gardnie Wielkiej była wymieniona już w kościelnym protokole wizytacyjnym w 1593 r. Wsie Gross Garde, Kerske i Klein Garde tworzyły kiedyś gminę szkolną. Pierwsze zapisane nazwisko nauczyciela brzmi Johann Gottlieb Gutsch. W 1842 został wybudowany nowy budynek szkolny pod "Górą Piaskową". Liczba uczniów w tym czasie wzrosła do 195, musiała zatem o połowę wzrosnąć liczba etatów nauczycielskich. Gardna Mała uzyskuje swoją pierwszą szkołę w 1863 roku. Ostatni budynek szkolny powstał w 1892/93 r. , miał trzy pomieszczenia klasowe i trzy mieszkania dla nauczycieliLiczba uczniów osiąga do 1914 roku 240, następnie powoli maleje. Szkoła w 1932 r. była pięciostopniowa i miała pięć klas, trzech nauczycieli i 198 uczniów. W latach 20-tych XX wieku szkoła w Gardnie Wielkiej miała internat z 30 miejscami sypialnymi, znajdującymi się pod zwierzchnią opieką gminy. Od 18 lutego 1938 r. warunki w internacie zdecydowanie się polepszyły, powstała nowa budowla położona w ciekawym krajobrazowo miejscu- nad j. Gardno.

Pierwsza parafia i kościół w Gardnie Wielkiej

Ks. dr Stanisław Kujot, znawca dokumentów pomorskich, także zastanawiał się nad powstaniem pierwszych parafii w tej części Pomorza, doszedł do wniosku, że najpóźniej miało to miejsce po 1112 roku ale jeszcze przed 1124 r.

Pierwsze wzmianki o kościele: 1) r. 1282, 29 czerwca. Książę Mściwuj II odnawia donację swego ojca Świętopełka II dla kościoła Św. Stanisława w Gardnej (GARDNA). M. in. łowisko zwane SALUC, dziesięcinę rybną z jeziora Gardno (GARDENA). Nadto wieś RAMBOU ( = Rębowo) z rolami zwanymi COTUINO i łąkami: Krawiecką (SARTORIA i Smołdzińską (SMOLTZINI) i dziesięcinami w kilku wsiach (zob. m. in. Cecenowo, Równo, Wykosowo, Skórzyno). 2) r. 1323, 25 maja. Książę Warcisław IV transumuje powyższy dokument dla kościoła w Gardnej (GARDNA).

Z opisu architektonicznego dane dotyczące budowy jak i przebudowy: 1. Kościół p.w. Nawiedzenia NMP, w 1285r. p.w. św. Stanisława. 2. W 1284r. książę Mestwin II przekazał patronat nad kościołem w Gardnie klasztorowi w Białobokach i kościołowi św. Mikołaja w Słupsku; w 1288r. potwierdzono ponownie tę darowiznę. W latach 1282-90 występuje w źródłach Themo, plebanus in Gardna. 3. Około 1842r. kościół przebudowano, rozbierając dużą wieżę.

Bogato dotowany kościół uzyskał pod panowaniem „Gnessener Herrschaft”, z początkiem XIIIw., zaistnienie jako "punkt ciężkości" tej ziemi przez zawiadywanie kościoła regionalnego z Gardny Wielkiej. Wkrótce odbiera jednakże to przewodnictwo Słupsk bo powstaje w podległości pod Kamień Pomorski i przejmuje polityczne przewodnictwo kościelne tej ziemi w Słupsku. Rozwój ten zawdzięcza Słupsk dzięki korzystniejszej lokalizacji drogi, która jest główną drogą komunikacyjną regionu prowadzącą z zachodu na wschód.

Germanizacja

Od drugiej połowy XIII wieku następuje zasiedlenie powiatu słupskiego ludnością niemiecką. Ludności tej przewodzi niemiecka szlachta. [...]Pod wpływem procesu germanizacyjnego zasięg terytorium zamieszkanego przez Kaszubów na ziemi słupskiej stale się pomniejszał. Po wiekach doszło do otoczenia miejscowej ludności znad jezior Gardno i Łebsko pierścieniem ludności niemieckiej i wytworzenia tu swego rodzaju „rezerwatu". W 1582 r. superintendent słupski D. Croll stwierdził, że słowińscy Wendowie zajmują jeszcze „hinter Pommerlandt" przez co rozumiał ówczesne ziemie darłowską, sławieńską i słupską. W połowie XVII w. język kaszubski był żywy jeszcze we wschodniej i południowej części ziemi sławieńskiej, ziemi miasteckiej i prawie całej (z wyjątkiem północno-zachodniej części) ziemi słupskiej. Z Szultka (Język...) pisze, że „w latach czterdziestych XVIII w. zachodnia granica zasięgu kaszubszczyzny biegła do Bałtyku na zachód od Objazdy przez Słupsk, Kobylnicę Słupską na Wrzącą, stąd lasami na południe do przecięcia rzeki Wieprzy".[...] W 1815 roku usunięto język kaszubski we wszystkich szkołach parafii. Germanizacji społeczności rodzimej dopełniono przez coraz to większe obostrzenia co do użytkowania języka kaszubskiego w kościele; w liturgii i w kazaniach. Rozpowszechniano też takie powiedzenia "głupi jak Kaszub".

Wybór Adolfa Hitlera na kanclerza Niemiec powoduje osiedlenie się na krańcach nazistowskiego państwa okolica Gardny Wielkiej, "niechcianych" artystów, takich jak Max Pechstein (1881-1955), malarz ekspresjonista. Przed presją nazistowskiego otoczenia schronił się też w pobliskich Rowach Gottfried Brockmann. Wielu malarzy tworzy tu swoje dzieła z powodu ciekawego krajobrazu: Otto Priebe (1886-1945), Margarete-Stubbe (1895-1978), Willi Hardt (1879-), Gertruda Hardt, Paul Kuhfuss, Hans Winter (1891-), Wilhelm Granzow, Anna G. von Zitzewitz, Siegfried Reich, H. Meincke, K. Pieper, Rudolf Hardow, Joachim Wendt, K. Topel, Walter Zuchors, Hans Lietz, Heinrich Otto, Willi Koch, Bruno Müller, Hans Troschel.

Zakończenie działań wojennych

Wojska II Frontu Białoruskiego po przebiciu się do Bałtyku zajmowały tereny nadbrzeżne idąc od zachodu na wschód, w kierunku Gdyni. Gardna Wielka została zajęta w dniu 9 marca 1945 roku. Tylko w pobliskim Smołdzinie i Smołdzińskim Lesie doszło do niewielkiej strzelaniny. Najwięcej ludności na ten czas schroniła się do swoich chat rybackich na mierzei, ci wrócili szybko do swoich domów. Byli i tacy co wyruszyli z taborami na wschód- wystawili się oni na dodatkowe straty. W końcu maja 1945 roku wyludniły się wsie w pasie 20 kilometrów od brzegu morza, ludność niemiecką bowiem usunięto z tego pasa. Zaczęły się aresztowania mężczyzn o postawach przywódczych. W kwietniu i maju 1945 roku zlikwidowano tory kolejowe. Pierwsi Polacy, którzy przyjechali do Gardny Wielkiej, w lipcu 1945 roku, zajęli wszystkie większe gospodarstwa, plądrowali domy po wcześniejszym wyważeniu drzwi, bito domowników w przypadku choćby wygłoszenia najcichszej uwagi. Owi rabusie po zagarnięciu co było pod ręką wracali po kilku dniach, postępowali podobnie- takie były właśnie pierwsze kontakty z Polakami, mogły rodzić jedynie nienawiść, tym bardziej, że ta ludność miejscowa zdawała sobie sprawę ze swych słowiańskich, kaszubskich korzeni, tym większe spotkało tych ludzi rozgoryczenie. Polska administracja zaczęła urzędowanie we wrześniu 1945 roku. Oznacza to wzmożenie się przemocy i gwałtów ze strony "szumowin". Rewizje i napady, morderstwa (w tym też z udziałem milicji) na ludność wiejską były na porządku dziennym. Dopiero w drugiej połowie 1947 roku, kiedy "posterunek MO objął Żydek «Moniek» - starszy sierżant, człowiek energiczny i śmiały, wprowadził porządek, skutecznie walczył z szabrownikami, którzy samochodami wywozili meble i co się dało, Gardna Wielka odetchnęła, życie wracało do normy".

Według danych niemieckich (K. H. Pagel) spośród prawie tysiąca byłych mieszkańców Gardny Wielkiej - 617 osiedliło się w zachodnich strefach okupacyjnych (później RFN), a 372 w strefie radzieckiej (dawne NRD). Wśród tych wysiedlonych nie znalazło się 145 ofiar wojny z Gardny Wielkiej: 52 poległych żołnierzy Wehrmachtu, 18 zabitych cywilów i 75 zaginionych.

Historia po 1948 roku

Gardna Wielka administracyjnie jest określana jako wieś, a miała przecież w okresie nazistowskim, od 1935 roku, burmistrza, pomagająca Rada Gminy miała jedynie doradczy charakter. Po wojnie Rosjanie zarządzali miejscowością o charakterze wsi. Tu powstało jedynie sołectwo w czasie wprowadzanej administracji przez władze polskie. Po działaniach wojennych uruchomiono milicję, szkołę, szpital (izbę porodową). Rybacy zostali zorganizowani w spółdzielni, która przechodziła przeobrażenia, nawet była to placówka Państwowych Gospodarstw Rybackich. Przeobrażenia dokonane w Polsce po 1982 roku spowodowały wzmożone zainteresowanie mieszkańców turystyką, powstała stadnina, na Jeziorze Gardno zaczęto uprawiać windsurfing i późniejsze jego odmiany. Turystyka nigdy jednak nie miała masowego charakteru.

Literatura:

1. Buske N.; Die Marienkapellen auf dem Gollen, dem Revekol und dem Heiligen Berg bei Pollnow. Ein Beitrage zur Geschichte der Wallfahrtsorte in Pommern, „Baltische Studien”N. F. Hamburg 1970
2. Czarnik Andrzej; Gardna Wielka; Słupsk 2001
3. Stanisław Kujot (KSIĄDZ PLEBAN W GRZYBNIE, POCZTA UNISŁAW) KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DIECEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? (Z MAPĄ, CZĘŚĆ PIERWSZA, NAKŁADEM TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU, TORUŃ- 1903
4. Lachowicz F.,Olczak J.,Siuchniński K.; Osadnictwo wczesnośredniowieczne na Pobrzeżu i Pojezierzu Wschodniopomorskim. Wybrane obszary próbne. Katalog, Poznań, s. 141-146. Poznań 1977
5. Leciejewicz Lech; GDZIE ZOSTAŁY UMIESZCZONE PIERWSZE SIEDZIBY BISKUPIE NA POMORZU ZESZYTY KULICKIE, ZESZYT NR2
6. Leciejewicz Lech; Z BADAŃ NAD POCZĄTKAMI OSAD MIEJSKICH NAD BAŁTYKIEM WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU [w:] Archeologia Polski, t. VIII, z.2, Wrocław 1963
7. Lienau Otto; Die Bootsfunde von Danzig- Ohra aus der Wikingerzeit; Danzig 1934
8. Olczak Jerzy i Siuchniński Kazimierz SPRAWOZDANIE Z BADAŃ WERYFIKACYJNYCH GRODZISK PRZEPROWADZONYCH NA TERENIE POWIATU SŁUPSKIEGO, Kosz. Zesz. Muz., t. 2, 1972
9. Szultka Zygmunt; Studia nad rodowodem i językiem Kaszubów, Gdańsk 1992
10. Witt Walter; Der Revecol und seine Umgebung in vor= und frühgeschichtlicher Zeit; Delmanzosche Buchdruckerei, Stolp in Pommern
11. Witt Walter; Urgeschichte des Stadt= und Landkreises Stolp; Stolp 1934
12. Witt Walter; Die Burgwälle des Stolper Landes; Stolp 1934

Dyskusja do artykułu Gardna Wielka

1)

Jest lepiej, choć mam ciągle zastrzeżenia, np. do czasu powstania parafii (nawet przytaczany wcześniej cytat w ogóle tego nie potwierdzał). Bardzo duże wątpliwości budzi także stwierdzenie "tym bardziej, że ta ludność miejscowa zdawała sobie sprawę ze swych słowiańskich, kaszubskich korzeni, tym większe spotkało tych ludzi rozgoryczenie" - gdzieś Czarnik o tym pisze? Dokładny cytat poproszę. Bo cała reszta tego akapitu jest chyba z niego wzięta - przypis na to wskazuje. Ciągle poza tym korzystasz ze źródeł pierwotnych (Sprawozdanie z badań weryfikacyjnych... - po co, skoro zapewne to samo jest w opracowaniach?).

Poza tym sporo innych błedów i nieścisłości oraz chaos chronologiczny. O procesie germanizacji można napisać, ale w sposób zwięzły i odnoszący się do dziejów samej wsi (poza tym brak przypisów). Nie wydaje Ci się też, że używanie w tym kontekście publikacji niemieckiej z 1937 roku jest cokolwiek niebezpieczne? Dobrze byłoby też, gdybyś całą literaturę zamienił na przypisy (zwłaszcza że w większości pozycji o Gardnie mogą tam być co najwyżej pojedyncze wzmianki). Pozdrawiam. Gytha (dyskusja) 11:47, 16 kwi 2015 (CEST)

a) Podam ten cytat o powstaniu parafii, bardziej rozszerzony: Ksiądz Stanisław Kujot; KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DIECEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? (Z MAPĄ) CZĘŚĆ PIERWSZA I DRUGA, NAKŁADEM TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU, TORUŃ- 1903 i 1904. Fragmenty związane z kościółkiem w Gardnie Wielkiej:

[...] „Zanim jedyny, jaki się przechował, dowód podamy, że stolica włocławska czy kruświcka przynajmniej za Bolesława Śmiałego istniała i na Pomorze gdańskie się rozciągała, wykażemy, że Pomorze to na pewno już chrześciańskie było, gdy św. Otto z Bamberga Pomorze nad Odrą nawracał (r. 1124.) Dowodu tego dostarcza podróż misyjna biskupa. Według dokładnego opisu jej zaszedł on na wschód do Kołobrzega. Stąd udał się już tylko do Białogrodu nad Prosną (Persante), który, jak żywociarz sam zapisał, o dzień drogi od Kołobrzega leży, ale nie na wschód, tylko na południe. Dalszych grodów na wschód położonych, jak Gdańsk, Białogród nad Łebą, Gardna podle jeziora tegoż nazwiska, gdzie teraz resztki Słowińców dogorywają, Słupsk, Sławno, Otto św. już nie zwiedzał, nie był nawet w Koszalinie pod Gołą górą, w pobliżu Kołobrzega, a jednak po tej podróży misyjnej nawrócenie całego Pomorza już było dokonane; tamtego dalszego, ku Wiśle położonego, ani wtenczas ani później nikt nie nawracał — dla tego chyba, że ono już chrześciańskie było. Zgadza się na to Małecki, choć w części tylko. Według niego nastąpiło nawrócenie okolicy Gdańska po r. 1112, w którym książę polski Nakło, Wyszogród i trzecią jakąś twierdzę, pewnie Świecie, na Pomorzanach zdobył. ... ...Z tegoż r. 1280 jest wiadomość o kościele św. Piotra w Chmielnie. R. 1282 zachodzi kościół św. Stanisława w Gardnie, w tej części Pomorza gdańskiego, która do dyecezyi włocławskiej nie należała.... ... Czy fundacyi tych kościelnych w XII wieku było więcej, nie wiemy, ale wystarcza nam wiedzieć, że takowe były. Więcej wykazać możemy z XIII wieku. Idą tu najprzód kościoły św. Stanisława w czasie przed i po kanonizacyi jego wzniesione w Rumi , w Pelplinie , w Świeciu i poza granicami archidyakonatu w Gardnie pod Słupskiem w ziemi sławskiej. R. 1282 powiada Mściwój II, że ojciec jego Świętopełk opatrzenie mu wyznaczył ; niezawodnie on też był jego założycielem.” [...]

b) Nie uczę się Czarnika na pamięć. Nie potrafię więc nie mając książki cytować tego "wspaniałego" historyka. Ale do rzeczy, jak już uda mi się wypożyczać to wspaniałe dzieło to odniosę się do tej kwestii.

c) Wolę odnieść się do źródła niż do marnego opracowania. O powstaniu Gardny Wielkiej mówi głównie archeologia, pierwszy zapis historyczny jest z 1282r., wzmianka o kościele i plebanie. Nie chcę tego rozszerzać.

d) Jak będę miał komplet treści merytorycznej to postaram się ułożyć to chronologicznie, na ile się da przy omawianiu zdarzeń tematycznym. Jeśli chodzi o źródło (K. H. Pagel) to również często korzysta z niego sam Pan Prof. A. Czernik. Pozdrawiam. --78.88.154.9 (dyskusja) 18:01, 16 kwi 2015 (CEST)