Spinalonga

Spinalonga
Greċja
Amministrazzjoni
Stat sovran	Greċja
Decentralized administration of Greece	Amministrazzjoni Deċentralizzata ta' Kreta
Administrative region of Greece	Reġjun ta' Kreta
Prefecture of Greece	Unità Reġjonali ta' Lasithi
Municipality of Greece	Muniċipalità ta' Agios Nikolaos
Municipal/local community	Komun ta' Elounta, Lasithi
Ismijiet oriġinali	Σπιναλόγκα
Ġeografija
Koordinati	35.297°N 25.738°E / 35.297; 25.738
Spinalonga Spinalonga (Greece)
Superfiċjenti	0.085 kilometru kwadru
Għoli	53 m
Demografija
Popolazzjoni	0 abitanti (2011)

Spinalonga (bil-Grieg: Σπιναλόγκα) hija gżira fil-Golf ta' Elounda, fil-Grigak ta' Kreta, fil-muniċipalità ta' Agios Nikolaos, Lasithi, qrib ir-raħal ta' Plaka fl-inħawi ta' Kalydon. Tinsab qrib il-Peniżola ta' Spinalonga ("Spinalonga l-kbira") – li sikwit twassal għal konfużjoni peress li l-istess isem jintuża kemm għall-gżira kif ukoll għall-peniżola.

Wara t-tmexxija Venezjana, meta kienet fortizza, il-gżira saret kolonja tal-lebbrużi.

Etimoloġija

Skont dokumenti Venezjani, isem il-gżira oriġina fl-espressjoni Griega στην Ελούντα stin Elounda (li tfisser "lejn Elounda"). Il-Venezjani ma setgħux jifhmu l-espressjoni, allura ffamiljarizzawha għal-lingwa tagħhom stess, u lill-gżira sejħulha spina "xewka" longa "twila", espressjoni li kienet tintuża wkoll miċ-ċittadini lokali. Il-Venezjani ġew ispirati għal din l-espressjoni mill-isem ta' gżira qrib Venezja bl-istess isem u li llum il-ġurnata hija magħrufa bħala l-gżira ta' Giudecca.

Storja

Minħabba l-pożizzjoni tagħha, il-gżira ġiet iffortifikata mis-snin bikrin tagħha sabiex tiġi protetta d-daħla tal-port ta' Olous tal-Qedem.

Attakki tal-Għarab

Olous u l-inħawi tal-madwar ġew spopolati f'nofs is-seklu 7 minħabba l-attakki tal-pirati Għarab fil-Mediterran. Olous baqgħet vojta sa nofs is-seklu 15, meta l-Venezjani bdew jibnu salini fl-ilmijiet baxxi u melħin tal-golf. Sussegwentement, ir-reġjun kiseb valur kummerċjali u ġie abitat. Dan, flimkien mat-theddida emerġenti tat-Torok, b'mod partikolari wara l-Waqgħa ta' Kostantinopli fl-1453, u l-attakki kontinwi tal-pirati, wassal biex il-Venezjani jiffortifikaw il-gżira.

Tmexxija Venezjana

Fl-1578, il-Venezjani qabbdu lill-inġinier Genese Bressani biex jippjana l-fortifikazzjonijiet tal-gżira. Huwa ħoloq qishom torrijiet fl-ogħla punti tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar tal-gżira, kif ukoll fortifikazzjonijiet tul il-kosta bħala protezzjoni minn kwalunkwe żbark ostili. Fl-1579, il-Provveditore generale di Candia, Luca Michiel, stabbilixxa l-ġebla tax-xewka tal-fortifikazzjonijiet, li nbnew fuq il-fdalijiet ta' akropoli. Hemm żewġ kitbiet imnaqqxa li jikkwotaw dan l-avveniment, waħda mal-koxxa tad-daħla prinċipali tal-kastell u l-oħra mal-bażi tas-swar fin-naħa tat-Tramuntana tal-kastell.

Fl-1584, il-Venezjani, kif indunaw li l-fortifikazzjonijiet kostali setgħu jiġu maħtufa faċilment mill-għedewwa li jattakkaw mill-għoljiet fil-qrib, iddeċidew li jsaħħu d-difiża tagħhom permezz tal-kostruzzjoni ta' fortifikazzjonijiet ġodda fil-quċċata tal-għolja. L-armi tan-nar Venezjani l-ġodda kienu jwasslu iktar, u b'hekk Spinalonga saret fortizza tal-baħar impenetrabbli, waħda mill-iżjed importanti fil-Mediterran.

Spinalonga, flimkien ma' Gramvousa u Souda, baqgħu f'idejn il-Venezjani wara li l-bqija ta' Kreta sfat f'idejn l-Ottomani fil-Gwerra ta' Kreta (1645–1669). Fl-1715, Spinalonga ttieħdet mill-Ottomani matul l-aħħar Gwerra bejn l-Ottomani u l-Venezjani. Dawn it-tliet fortijiet kienu jiddefendu r-rotot kummerċjali Venezjani u kienu wkoll bażijiet utli f'każ ta' gwerra ġdida bejn il-Venezjani u t-Torok għal Kreta. Bosta Kristjani ngħataw kenn f'dawn il-fortizzi sabiex jaħarbu mill-persegwitazzjoni tat-Torok Ottomani.

Tmexxija Ottomana

Fl-1715, it-Torok Ottomani ħatfu lil Spinalonga, u ħadu l-aħħar fortizza Venezjana u neħħew l-aħħar traċċa ta' preżenza militari Venezjana mill-gżira ta' Kreta.

Rewwixta taċ-ċittadini ta' Kreta

Fl-aħħar tal-okkupazzjoni Ottomana, il-gżira flimkien mal-forti f'Ierapetra, kienu r-refuġju ta' bosta familji Ottomani li beżgħu mat-tpattijiet tal-Kristjani. Wara r-rivoluzzjoni tal-1866, familji Ottomani oħra ġew fil-gżira mir-reġjun kollu ta' Mirabello. Matul ir-rewwixta taċ-ċittadini ta' Kreta tal-1878, Spinalonga u l-fortizza f'Ierapetra biss ma ttiħdux mill-insorġenti Kristjani ta' Kreta. Fl-1881, l-1,112-il Ottoman iffurmaw il-komunità tagħhom stess. Fl-1903 l-aħħar Torok telqu mill-gżira.

Kolonja tal-lebbrużi tas-seklu 20

Il-gżira ntużat bħala kolonja tal-lebbrużi mill-1903 sal-1957. L-aħħar abitant, qassis, ma telaqx mill-gżira qabel l-1962, sabiex iżomm it-tradizzjoni Ortodossa Griega tal-kommemorazzjoni tal-midfuna 40 jum, 6 xhur, 3 snin u 5 snin wara mewthom. Kien hemm żewġ daħliet ta' Spinalonga; waħda kienet id-daħla tal-lebbrużi, mina magħrufa bħala d-"Daħla ta' Dante". Din id-daħla ngħatat dan l-isem għaliex il-pazjenti ma kinux ikunu jafu x'se jiġri minnhom ladarba jaslu hemm.

Madankollu, ladarba kienu jaslu fil-gżira, kienu jingħataw l-ikel, l-ilma, l-attenzjoni medika u pagamenti tas-sigurtà soċjali. Qabel, tali benefiċċji ma kinux disponibbli għall-pazjenti lebbrużi ta' Kreta, peress li fil-biċċa l-kbira kienu jgħixu fl-għerien tal-inħawi, 'il bogħod miċ-ċivilizzazzjoni.

Wara li l-kolonja tal-lebbrużi tneħħiet, Spinalonga ntesiet għalkollox. L-interess fiha reġa' tqanqal permezz tal-ħidma ta' nies bħala Maurice Born.

Spinalonga kienet waħda mill-aħħar kolonji attivi tal-lebbrużi fl-Ewropa. Oħrajn li baqgħu jeżistu iktar fit-tul jinkludu Tichilești fil-Lvant tar-Rumanija, Fontilles fi Spanja u Talsi fil-Latvja. Fl-2002, fl-Ewropa kulma kien fadal kienu ftit lazzaretti.

Spinalonga fil-preżent

Illum il-ġurnata, il-gżira diżabitata hija attrazzjoni turistika popolari fi Kreta. Minbarra l-kolonja abbandunata tal-lebbrużi u l-fortizza, Spinalonga hija magħrufa għall-bajjiet żgħar biċ-ċagħaq u bl-ilmijiet baxxi tagħha. Wieħed jista' jaċċessa l-gżira faċilment minn Plaka, Elounda and Agios Nikolaos. Id-dgħajjes tat-turisti jitilqu mit-tliet irħula kollha kuljum, u kull 30 minuta minn Elounda. Peress li ma hemmx akkomodazzjoni fi Spinalonga, il-mawriet turistiċi jdumu ftit sigħat biss.

Spinalonga hija sit indikattiv tal-Greċja li qed jitqies biex fil-ġejjieni jsir Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

Fil-kultura popolari

L'Ordre, maħruġ fl-1973, huwa dokumentarju ta' Jean-Daniel Pollet li jiffoka fuq il-kolonja abbandunata tal-lebbrużi, u b'mod partikolari fuq il-mexxej tal-kolonja, Raimondakis. Spinalonga dehret fis-sensiela televiżiva Brittanika tal-1977 Who Pays the Ferryman? u fil-film qasir sperimentali ta' Werner Herzog Last Words.

Il-gżira hija l-post (mhux imsemmi) fejn hija ambjentata l-istorja qasira ta' Ali Smith The Touching of Wood (fi Free Love and Other Stories, 1995). Hija wkoll il-post fejn ġie ambjentat ir-rumanz tal-2005 The Island ta' Victoria Hislop, li jirrakkonta r-rabtiet ta' familja mal-kolonja tal-lebbrużi. Il-ktieb ġie adattat għas-sensiela televiżiva To Nisi mill-Mega Channel Greece.

L-istorja qasira "Spinalonga" ta' John Ware, dwar grupp ta' turisti li jżuru l-gżira, ġiet inkluża fit-13-il Ktieb Pan tal-Orrur.