IBM битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}

'''IBM''' (''Ай-би-эм ''тип әйтелә; <small>МФА:</small> {{Ipa|[aɪbiːˈɛm]}}; {{lang-en|}}&nbsp;International Business Machines атамаһының [[Аббревиатура|аббр]].) — АҠШ компанияһы, аппараттар һәм [[Программа менән тәьмин итеү|программалар менән тәьмин итеү]], шулай уҡ ИТ-сервистар һәм консалтинг хеҙмәттәре күрһәтеү буйынса донъяла иң эре етештереүселәрҙең һәм һатыусыларҙың береһе, штаб-фатиры Армонкта  ([[Нью-Йорк (штат)|Нью-Йорк]] штаты) урынлашҡан.

Компанияны йыш ҡына ''Big Blue'' тип тә йөрөтәләр, йәғни  инглизсәнән тәржемә иткәндә — «ҙур зәңгәр» йә «зәңгәр бәһлеүән». Был атаманың  барлыҡҡа килеүенә ҡағылышлы бер нисә фараз бар. Береһе буйынса<ref name="Big Blue">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?vid=ISBN0791467872&id=Da1bPYRyltMC&pg=PA228&lpg=PA228&dq=big+blue+ibm&sig=FPSSsYmtECcBzM24IS7B7E0mp5k|title=Postphenomenology: A Critical Companion to Ihde|pages=228|id=ISBN 0-7914-6787-2|year=2006|publisher=State University of New York Press}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?vid=ISBN2880467500&id=5zAW7RntiD8C&pg=PA15&lpg=PA15&dq=big+blue+ibm&sig=WWlqsstQ56JS_7SF7vOWanVPuUU|title=Logos, Letterheads & Business Cards: Design for Profit|pages=15|id=ISBN 2-88046-750-0|year=2004|publisher=Rotovision}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402022921/http://books.google.com/books?vid=ISBN2880467500&id=5zAW7RntiD8C&pg=PA15&lpg=PA15&dq=big+blue+ibm&sig=WWlqsstQ56JS_7SF7vOWanVPuUU |date=2015-04-02 }}</ref>, атама компания 1950-се — 1960-сы йылдарҙа етештергән  мейнфреймдарға бәйле.  Улар бүлмә ҙурлығында һәм зәңгәр төҫтә булған.  Икенсе бер фаразға ярашлы,  атаманың нигеҙендә компанияның логотибы ята. Ә тағы бер версия<ref name="Big Blue" /><ref>{{Cite book||pages=55|title=The Essential Guide to Computing: The Story of Information Technology|url=https://books.google.com/books?vid=ISBN0130194697&id=AwrQsOW5SsQC&pg=PA55&lpg=PA55&dq=big+blue+ibm&sig=IsUsDM2yvj0SFH4LDUoBcL6uXGE|publisher=Publisher: Prentice Hall PTR|id=ISBN 0-13-019469-7}}</ref>
раҫлауынса, компаниялағы дресс-кодҡа бәйле: хеҙмәткәрҙәр зәңгәр күлдәк һәм зәңгәр костюм кейергә тейеш булған.  

== Тарихы ==

=== 1888—1924: IBM барлыҡҡа килеү ===
[[1890 йыл]]да АҠШ территорияһында халыҡ иҫәбен алыу үткәрелә. Уның һөҙөмтәләрен эшкәртеү өсөн беренсе тапҡыр  «электр  табуляторы» ҡулланыла. Уны Герман Холлерит уйлап таба. Был аппарат ярҙамында иҫәп алыу йомғаҡтары бер йыл эсендә эшкәртеп бөтөлә. Ә унан алдағы [[1880 йыл]]ғы иҫәп алыу йомғаҡтары һигеҙ йыл буйы эшкәртелгән була<ref>{{cite web|url=http://www2.census.gov/prod2/statcomp/documents/1991-02.pdf|author=Bruno, Leonard C.|title=Plate, punch card, and instructions for Herman Hollerith's Electric Sorting and Tabulating Machine, ca. 1895|archiveurl=https://www.webcitation.org/6182QQukh?url=http://www2.census.gov/prod2/statcomp/documents/1991-02.pdf|archivedate=2011-08-22|deadurl=yes}}</ref>. Уңыштан ҡанатланған уйлап табыусы [[1896 йыл]]да Tabulating Machine Company компанияһын аса.

[[1911 йыл]]дың [[16 июнь|16 июнендә]]<ref>[http://www-03.ibm.com/ibm/history/reference/faq_0000001707.html IBM Archives / FAQ / Predecessor Companies]</ref>  CTR (Computing Tabulating Recording) нигеҙләнә. Уға  Computing Scale Company of America, Tabulating Machine Company (TMC — Герман Холлериттың элекке компанияһы) һәм International Time Recording Company инә. Берләшкән фирма  [[электр]]  ҡорамалдарының киң ассортиментын етештерә: үлсәүҙәр,  сыр телгестәр, эш ваҡытын иҫәпләү приборҙары,  перфорациялау машиналары һ. б. Төрлө яҡлы бизнесҡа идара итеү ауырлашҡанға күрә  [[1914 йыл]]дың майында  генераль директор вазифаһына  Томас Уотсон саҡырыла. Бынан һуң компания табуляция машиналары эшләүгә махсуслаша башлай.  

[[1924 йыл]]да  Канада баҙарына сығыу һәм продукция ассортименты киңәйеү менән бәйле, CTR атамаһын International Business Machines йәки ҡыҫҡаса IBM тип үҙгәртә.

=== 1930-сы — 1940-сы йылдар ===
[[Бөйөк депрессия]] йылдарында күп миллионлы килемдәр  компанияны бөлөп юҡҡа сығыуҙан ҡурсалай.  Кризисҡа ҡарамаҫтан, компания президенты  Томас Уотсон тикшеренеүҙәргә аҡса һалыуҙы һәм хеҙмәткәрҙәргә эш хаҡы түләүҙе туҡтатмай.  [[1935]]—[[1936]] йылдарҙа [[АҠШ]] хөкүмәтенең эре заказдары  IBM-ға ҙур ярҙам күрһәтә. 

Икенсе донъя һуғышы йылдарында компания атыу ҡоралы (М1 Carbine һәм Browning Automatic Rifle) етештерә.

2001 йылда IBM  Германияла концлагерь әсирҙәрен иҫәпкә алыу  машиналары һатып алыу өсөн Холокост ҡорбандарына компенсация түләү фондына  $3000000 күсерә<ref>{{Cite web|url=http://edition.cnn.com/2004/LAW/07/08/ramasastry.holocaust.ibm/index.html|title=CNN.com - A Swiss court allows Gypsies' Holocaust lawsuit to proceed - Jul 8, 2004|author=By Anita Ramasastry� FindLaw columnistSpecial to CNN.com|publisher=edition.cnn.com|accessdate=2018-01-30}}</ref>.

=== 1950-се йылдар — хәрби һауа көстәренә һәм  авиаюлдарға  тәғәйенләнгән проекттар ===
1950-се йылдарҙа компания  ракета һөжүменә ҡаршы тороу өсөн компьютерлаштырылған бик ҙур SAGE системаһын эшләй, ул радарҙарҙан алынған мәғлүмәттәрҙе реаль ваҡытта анализлай һәм тотоп алыу ҡоролмаларын  сәпкә тоҫҡауҙы тәьмин итә.  ХХ быуаттың 50-се йылдарынан 80-се йылдарына тиклем файҙаланыла. Һуңғы осор версияларында  система  самолёттарҙы туранан-тура автоматик рәүештә сәпкә йүнәлтә ала.  

=== Компьютерҙар осоро ===
[[1943 йыл]]да IBM [[компьютер]]ҙары осоро башлана: 4,5 тонна массалы  «Марк I» эшләнә. [[1952 йыл]]да  лампалы беренсе ҙур компьютер «IBM 701»  барлыҡҡа килә.

[[1956 йыл]]да  Томас  Уотсондың улы кесе Томас Уотсон  IBM етәксеһе вазифаһында атаһын алмаштыра,  тормош-көнкүреш компьютерҙары осоро унан башлана. Уның етәкселеге аҫтында компанияның килемдәре —  $8 миллиардҡа, ә хеҙмәткәрҙәр һаны 270 меңгә етә.

[[1959 йыл]]да транзисторлы тәүге IBM  компьютерҙары эшләп сығарыла, ышаныслылыҡ һәм етеҙлек кимәле иҫ иҙур булғанлыҡтан АҠШ хәрби һауа көстәре  уларҙы һауа һөжүменә ҡаршы оборонаның тиҙ хәбәр биреү  системаһында ҡулланырға ҡарар итә. Саҡ ҡына алдараҡ,  [[1957 йыл]]да, IBM компанияһы FORTRAN («FORmula TRANslation») телен ҡулланыуға индергән була, был тел ғилми тикшеренеүҙәр өсөн файҙаланыла.  

[[1964 йыл]]да   IBM System/360 ғаиләһе тәҡдим ителә, улар беренсе универсаль компьютерҙар, компьютерҙарҙың беренсе проектланған ғаиләһе, хәтерҙе байтлы адреслаусы беренсе компьютерҙар һ. б. булып таныла.  System/360 менән яраштырылған  IBM System z  компьютерҙары әле булһа етештерелә:  яраштырылыу буйынса был абсолют  рекорд булып тора.

[[1971 йыл]]да компания һығылмалы диск сығара, ул мәғлүмәттәр һаҡлау   стандартына әүерелә.

[[1972 йыл]]да логотип яңыртыла (зәңгәр һыҙыҡтарҙан төҙөлгән хәрефтәр), ул әле лә ҡулланыла. Логотипты дизайнер Пол Рэнд  ({{lang-en|}}&nbsp;[[:en:Paul Rand|<span title="Версия статьи «Рэнд, Пол» на английском языке">Paul Rand</span>]]) эшләй.

[[1981 йыл]] кешелек тарихына  «IBM PC» персональ компьютеры барлыҡҡа килгән йыл булараҡ инә.  640 килобайт оператив хәтер һәм бер йәки ике  флоппи-диск йөрөтөүсе  Microsoft яһаған  DOS [[операцион система]]һын һәм бер нисә ҡушымтаны эшләтеү өсөн етерлек була. Был операцион системаны тәҡдим иткән [[Microsoft]] компанияһы ул саҡта бәләкәй генә бер фирма була.  DOS  менән бергә ОС CP/M-86-ға һәм UCSD Pascal P-system'ға ла моделдәр тәҡдим ителә.  Ләкин был системалар ҡулланыуға инеп китә алмай, сөнки  [[Microsoft]] ул заман өсөн уникаль тәҡдим индерә: бер тапҡыр түләп, һаны сикләнмәгән компьютерҙар өсөн программа тәьминәтенә  лицензия алыу мөмкинлеге асыла. Был MS-DOS-лы конфигурция хаҡын кәметә һәм һатып алыусыларҙы күпләп ылыҡтыра. Һөҙөмтәлә [[Microsoft]] та киң билдәлелек ала.

Шуныһы ҡыҙыҡ: компания етәкселеге тәүҙә был  машинаға  һис бер әһәмиәт бирмәй, эшләнмәләр менән 4 кенә кешелек төркөм шөғөлләнә (Филипп Дональд Эстридж етәкселеге аҫтында). Интеллектуаль милекте һаҡлау буйынса ҡаты принциптар менән эш итһә лә,  IBM компанияһы DOS-ты ла (BASIC теле интерпретаторы менән бергә), эшләнмәселәрҙең тағы бер революцион уйлап табыуы булған BIOS-ты ла патентламай. Һөҙөмтәлә, сит эшләнмәселәр, баҫылып сыҡҡан  спецификацияларҙан файҙаланып,  IBM PC-ҙың клондарын эшләй, был баҙарҙы ҙур тиҙлек менән үҫтереп ебәрә, әммә  IBM килемдәрҙең ҙур өлөшөнән ситтә ҡала. 

Яҡынса [[1984 йыл]]да  AS/400 серияһы — бизнес мәсьәләләренә тәғәйенләнгән мини-компьютер сығарыла. Ул элеккерәк мини-ЭВМ S/36 һәм S/38 менән ҡабат ярашыу һәләтенә эйә була. Унда   Micro-Channel (MCA)  шинаһы технологиялары һәм  SCSI интерфейсы  ҡулланыла, улар әле лә серверҙарҙа файҙаланыла. Был серия компьютерҙары әле лә файҙаланыла һәм элегерәк сығарылған программа тәьминәттәренең теләһә ҡайһыһы менән эшләй ала.

[[1986 йыл]]да  IBM үҙе үк хасил иткән персональ компьютерҙар һатыу буйынса баҙарҙа  беренселектән мәхрүм була.  

[[1990 йыл]]да  компания OS/2 операцион системалы  PS/2 сериялы  компьютерҙар  менән баҙарҙы яуламаҡ була.  Улар  аппарат менән дә,  программа менән дә PC-ға һәм DOS-ҡа яраҡлашмай. Машиналарҙа прогрессив технологиялар, мәҫәлән, ул заманда РС-ҙа ҡулланылған ISA шинаһынан күпкә өҫтөн  Micro-Channel шинаһы ҡулланыла.  PS/2 серияһы баҙарҙа танылыу ала алмай, тиҙҙән уны етештереү туҡтатыла. Әммә баҫмаҡтар һәм сысҡандар өсөн  Mini-DIN штекеры нигеҙендәге разъёмдар (улар PS/2 порттары тип йөрөтөлә) әле булһа PC-ҙа ла киң ҡулланыла.

Был серия сиктәрендә OS/2 Warp V3.0 операцион системаһын сығарыу планлаштырыла, ул  [[Microsoft]]'та эшләп сығарылған була, ләкин IBM элеккесә мэйнфреймдар баҙарына таяныуын дауам итә, шуға был проектты эшләүҙә артҡа ҡала.  Һөҙөмтәлә Microsoft Windows'ты эшләүгә күсә, а OS/2 аҫтындағы компьютерҙар серияһы баҙарға планлаштырылған мөҙҙәттән һуңға ҡалып сыға, көслө реклама кампанияһына һәм яҡшы сифаттарына ҡарамаҫтан,    проект баҙарҙа уңыш яулай алмай.

=== Консалтинг дәүере ===
[[Файл:IBM-KZN.jpg|мини|Ҡаҙандағы IBM офисы]]
1990-сы йылдарҙа  IBM бизнесы хеҙмәттәр күрһәтеү, беренсе сиратта консалтинг яғына ауыша.  [[2002 йыл]]да   «зәңгәр бәһлеүән»  $3,5 миллиардҡа PricewaterhouseCoopers  аудит компанияһының консалтинг  бүлеген һатып ала. Әлеге ваҡытта  IBM Global Services  подразделениеһына ингән был бизнес,   IBM структураһында иң отошлоһо булып, компания килеменең яртыһын биреп тора<ref>[http://www.ibm.com/annualreport/2005/md_4rco.shtml IBM Annual archives index.]</ref>.

Хеҙмәттәр күрһәтеүгә йүнәлеш алған  IBM 2005 йылда   $1,8 миллиардҡа персональ компьютерҙар етештереү һәм һатыу  подразделениеһын  (ThinkPad һәм ThinkCentre) Ҡытайҙың  Lenovo компанияһына һата<ref>{{cite web|url=http://www.algonet.ru/?ID=461512|title=IBM продает Lenovo отделение ПК|publisher=AlgoNet.ru|date=8 декабря 2004|accessdate=2017-03-7}}</ref>. Ә 2014 йылда инде  Lenovo компанияһы  $2,3 миллиардҡа IBM-дан x86-серверҙар эшләү һәм етештереү  подразделениеһын да ала<ref>{{cite web|url=https://www.crn.ru/numbers/reg-numbers/detail.php?ID=88723|title=IBM-Lenovo: предыстория и последствия сделки|publisher=CRN/RE|date=10 февраля 2014|accessdate=2017-03-7}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170308045359/https://www.crn.ru/numbers/reg-numbers/detail.php?ID=88723 |date=2017-03-08 }}</ref>. Шул уҡ 2014  йылда үҙенең ярымүткәргестәр фабрикаларын GlobalFoundries компанияһына һатып<ref>{{cite web|url=https://novostit.com/ssha-globalfoundries-vykupit-u-ibm-proizvodstvo-poluprovodnikov.html|title=США: GlobalFoundries выкупит у IBM производство полупроводников|publisher=NovostIT|date=21 октября 2014|accessdate=2017-03-7}}</ref>, IBM ярымүткәргес тауарҙар өлкәһендә   fabless-компанияға, йәғни етештереү фабрикалары булмаған компанияға әүерелеүе, артабан  [[процессор]]ҙар эшләү менән шөғөлләнһә лә, уларҙы етештермәйәсәге тураһында белдерә. 

«Тимер» етештереү урынына IBM хәҙер, мәҫәлән, мәғлүмәт хәүефһеҙлеге өлкәһендә донъя лидеры булырға тырыша һәм   IBM Security подразделениеһын киңәйтә. 2006 йылда ул $1,3 миллиардҡа  Internet Security Systems (ISS) компанияһын, ә 2017 йылдың февралендә  IBM  IT-хәүефһеҙлек өлкәһендә һатып алған компанияларының егерменсеһен — корпоратив мөхиттә насар һаҡланыусы мәғлүмәттәр менән бәйле хәүефтәргә идара итеү өсөн программа тәьминәте эшләгән  Agile 3 Solutions компанияһын — һатып ала<ref>{{cite web|url=https://servernews.ru/948348?k110226|title=IBM расширит экспертизу в области IT-безопасности|publisher=Servernews|date=28 февраля 2017|accessdate=2017-03-7}}</ref>.

2007 йыл тирәһенән  IBM  корпорацияһы болот хисаплауҙары һәм интернет аша бизнесты хеҙмәтләндереү өлкәһендә эшләй башлай.  2013 йылда  IBM яҡынса $2 миллиардҡа эре халыҡ-ара хостинг-провайдерҙы  —  {{Тәржемәһеҙ 3|SoftLayer|Softlayer Technologies|en|SoftLayer}}&nbsp;<span class="ref-info" title=" Инглиз телендә " style="font-size:85%; cursor:help; color:#888;">(инг.)</span>[[SoftLayer|баш.]] компанияһын һатып ала.  Был компанияның [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]-та,   [[Сингапур]]ҙа  һәм  [[Амстердам]]да<ref>{{cite web|url=https://novostit.com/ssha-ibm-pokupaet-internet-xostera-softlayer-technologies.html|title=США: IBM покупает интернет-хостера SoftLayer Technologies|publisher=NovostIT|date=5 июня 2013|accessdate=2017-03-7}}</ref> 20 дата-үҙәге була.  2014 йылда  IBM корпорацияһы   {{Тәржемәһеҙ 3|IBM Cloud|IBM Cloud|en|IBM cloud computing}}&nbsp;<span class="ref-info" title=" Инглиз телендә " style="font-size:85%; cursor:help; color:#888;">(инг.)</span>[[IBM Cloud|баш.]]<ref>{{cite web|url=https://servernews.ru/795934|title=IBM инвестирует $1,2 млрд в расширение дата-центров|publisher=Servernews|date=20 января 2014|accessdate=2017-03-7}}</ref> платформаһындағы болот сервистарын киңәйтеү стратегияһы сиктәрендә 15 дата-үҙәк төҙөлөшөнә $1,2 миллиардтан ашыу аҡса һалыуы тураһында белдерә. 
[[Файл:IBM_Watson.PNG|мини|2011 йылғы  IBM Watson суперкомпьютеры]]
IBM  2008 йылда $5 миллиардҡа алынған  Cognos компанияһы<ref>{{cite web|url=http://www-03.ibm.com/press/us/en/pressrelease/23423.wss|title=IBM Completes Acquisition of Cognos|publisher=www-03.ibm.com|date=31 января 2008|accessdate=2017-03-7}}{{ref-en}}(англ.)</ref>  һәм 2009 йылда $1,2 миллиардҡа алынған SPSS компанияһы<ref>{{cite web|url=http://www-03.ibm.com/press/ru/ru/pressrelease/39925.wss|title=IBM приобретает компанию SPSS Inc. с целью предоставления клиентам возможностей прогнозного анализа|publisher=www-03.ibm.com|date=28 июля 2009|accessdate=2017-03-7}}</ref> нигеҙендә аналитик бизнесты ла әүҙем үҫтерә.  Улар  бизнес-анализ  һәм business intelligence өсөн программа инструменттарының төп йыйылмаһын эшләй.  Аналитик бизнесты киңәйтеү сиктәрендә  IBM 2014 йылда  Watson проектын үҫтереүгә  $1 миллиард һалыуы һәм яңы  Watson Business Group когнитив хисаплауҙар подразделениеһын ойоштороуы тураһында иғлан итә. Ул һаулыҡ һаҡлау, [[Финанстар|финанс]], [[сәйәхәттәр]], телекоммуникациялар  һәм ваҡлап һатыу өлкәләре өсөн когнитив (танып белеү, өйрәнеү) болот сервистарын эшләү һәм коммерциялаштырыу менән шөғөлләнергә тейеш була<ref>{{cite web|url=https://servernews.ru/793487|title=IBM вложит в суперкомпьютер Watson $1 миллиард|publisher=Servernews|date=9 января 2014|accessdate=2017-03-7}}</ref>. 2016 йылдың ғинуарында IBM  яҡынса $2 миллиардҡа 
{{Тәржемәһеҙ 3|The Weather Company|The Weather Company|en|The Weather Company}}&nbsp;<span class="ref-info" title=" Инглиз телендә " style="font-size:85%; cursor:help; color:#888;">(инг.)</span>[[The Weather Company|баш.]]   компанияһының  цифрлы бизнесын һатып ала,  уны  компанияның Watson платформаһына һәм башҡа болот сервистарына  ҡуша<ref>{{cite web|url=http://www.ixbt.com/news/2015/10/29/ibm-2-the-weather-company.html|title=IBM покупает за $2 млрд активы The Weather Company|publisher=iXBT.com|date=29 октября 2015|accessdate=2017-03-7}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170308134102/http://www.ixbt.com/news/2015/10/29/ibm-2-the-weather-company.html |date=2017-03-08 }}</ref>.  Watson Health Cloud болот сервисын үҫтереүгә генә лә IBM компанияһы  $4 миллиардтан ашыу аҡса тотона,  һаулыҡ һаҡлау өлкәһендәге IT-компаниялар һатып ала, мәҫәлән,   2016 йылдың февралендә  IBM $2,6 миллиардҡа  Truven Health Analytics компанияһын һатып ала. Был компания һаулыҡ һаҡлау учреждениеларына, дәүләт органдарына һәм страховкалау компанияларына идара итеү һәм медицина мәғлүмәттәрен анализлау сервистарын тәҡдим иткән була<ref>{{cite web|url=https://servernews.ru/928684|title=IBM покупает разработчика медицинских IT-решений Truven Health Analytics за $2,6 млрд|publisher=Servernews|date=19 февраля 2016|accessdate=2017-03-7}}</ref>.  2017 йылдың башында IBM менән Salesforce компаниялары араһында килешеү төҙөлә, уға ярашлы,  компаниялар бергәләшеп прогнозлау аналитикаһы инструменттарын таратыу менән шөғөлләнергә тейеш була<ref>{{cite web|url=https://servernews.ru/948702|title=IBM и Salesforce занялись совместным развитием искусственного интеллекта|publisher=Servernews|date=7 марта 2017|accessdate=2017-03-7}}</ref>.

2017 йылдың мартында  IBM корпорацияһы IBM Q проекты тураһында хәбәр итә. Проект донъяла тәүге квантлы компьютерҙы сығарыу бурысын ҡуя. Был компьютерҙың ресурстарына инеү {{Тәржемәһеҙ 3|IBM Cloud|IBM Cloud|en|IBM cloud computing}}&nbsp;<span class="ref-info" title=" Инглиз телендә " style="font-size:85%; cursor:help; color:#888;">(инг.)</span>[[IBM Cloud|баш.]] болот платформаһы аша ғәмәлгә ашырыласаҡ. Киләһе бер нисә йыл эсендә универсаль квантлы хисаплау системаһы хасил ителеп, ул яңы дарыу препараттары, алдынғы материалдар эшләү,  [[яһалма интеллект]] өлкәһендә тикшеренеүҙәр, цифрлы хәүефһеҙлек, логистика һәм финанс  сервистары булдырыу мәсьәләләре өҫтөндә эшләйәсәк<ref>{{cite web|url=https://servernews.ru/948669|title=IBM создаст универсальный квантовый компьютер|publisher=Servernews|date=6 марта 2017|accessdate=2017-03-7}}</ref>.

2017 йылдың ноябрендә   IBM  ғалимдары   50 квант  разрядлы процессор прототибын уңышлы эшләне һәм үлсәне<ref>{{cite news|url=http://korrespondent.net/business/web/3905753-IBM-sozdala-moschneishyi-kvantovyi-kompuiter|title=IBM создала мощнейший квантовый компьютер|date=2017-11-12|publisher=[[Корреспондент (журнал){{!}}Корреспондент.net]]|lang=ru|accessdate=2017-11-13}}</ref>.

== Эшмәкәрлеге ==
IBM-дың төп подразделениелары:
* ''IBM Global Services'' (IGS, консалтинг  подразделениеһы), 2015 йылда компанияға $91,134  миллиардлыҡ килемдең $47,357 миллиардын килтерә;
* ''IBM Software Group'' (программа тәьминәте эшләү подразделениеһы), 2015 йылда компанияға $15,753 миллиардлыҡ килем килтерә;
* ''IBM Systems & Technology Group'' (STG, ҡорамалдар етештереү подразделениеһы), 2015 йылда компанияға $23,857 миллиардлыҡ килем килтерә;
* ''IBM Watson G''roup (когнитив хисаплауҙар подразделениеһы);
* ''IBM Research'';
* ''IBM Global Financing''.

=== Программа тәьминәте ===
IBM түбәндәге эшләнмәләр менән мәшғүл:
* z/OS, z/VM, z/VSE, IBM i (элекке OS/400), AIX (UNIX), PC DOS, OS/2 [[Операцион система| операцион  системалары,]]  шулай уҡ   GNU/Linux'ты әүҙем үҫтерешеү;   
* GPFS, HPFS, CFS, JFS файл системалары;<br>
* DB2, Informix, IMS мәғлүмәт базаларына идара итеү  системалары;<br>
* төркөм эшмәкәрлеге сараһы булған Lotus Notes/Domino;  <br>
* Lotus SmartSuite офис пакеттары;<br>
*  IBM Rational программа тәьминәтен проектлау саралары серияһы;   
* WebSphere аралыҡтағы программа тәьминәте пакеты;
* Tivoli системаларына идара итеү системалары;   
* компиляторҙар серияһы һәм  VisualAge  эшләнмә саралары.

=== Компьютерҙар һәм ҡулайламалар ===
IBM етештерә:
* POWER архитектуралы микропроцессорҙар: POWER7, POWER7+, POWER8 <br>
* POWER процессорҙары базаһындағы серверҙар: Power Systems, PureApplication, PureData;<br>
* мейнфреймдар: IBM System z серияһы;<br>
* суперкомпьютерҙар: Blue Gene, Deep Blue, IBM Watson;<br>
* POWER йәки Xeon процессорҙары базаһындағы эшсе станциялар: IBM IntelliStation;<br>
* мәғлүмәт һаҡлау системалары: IBM System Storage;<br>
IBM элек етештергән:
* x86-архитектура серверҙары: System x, BladeCenter, Flex System, NeXtScale, iDataPlex —  [[2014 йыл]]дың ғинуарында подразделение  [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Ҡытайҙың]]  Lenovo Group  компанияһына һатыла<ref>[http://servernews.ru/797577 Lenovo покупает бизнес IBM по выпуску x86-серверов за $2,3 млрд.]</ref>;
* хисаплау-касса терминалдары системаһы  (POS) —  2012 йылдың апрелендә  IBM-дың  [[:en:IBM_Retail_Store_Solutions|Retail Store Solutions (RSS)]]  подразделениеһы  Toshiba TEC компанияһына һатыла;
* сәнәғәт кимәлендәге принтерҙар — 2010 йылдың майында Ricoh компанияһы IBM-дың InfoPrint Solutions Company'ҙағы өлөшөн һатып ала.
* сәнәғәт кимәлендәге принтерҙар —   2007 йылдың ғинуарында IBM-дың Printing Systems Division подразделениеһының 51 проценты  Ricoh компанияһына һатыла һәм   InfoPrint Solutions Company берлектәге предприятиеһы (IBM - 49%, Ricoh - 51%) барлыҡҡа килә;
* ThinkPad ноутбуктары һәм  ThinkCentre өҫтәл персональ компьютерҙары —   [[2004 йыл]]дың декабрендә подразделение [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Ҡытайҙың]]  Lenovo Group компанияһына һатыла;
* [[Ҡаты диск|НЖМД]] (Ultrastar, Deskstar, Travelstar һәм Microdrives сериялары) —  2003 йылда бизнес  Hitachi  компанияһына һатыла <ref name="Hitachi Establishes">[http://www.hitachi.com/New/cnews/E/2003/0106a/index.html HITACHI GLOBAL: News Releases from Headquarters. (Jan 6, 2003).]</ref>;
* принтерҙар —  1991 йылда  IBM-дан бер нисә, шул иҫәптән принтерҙар етештергән подразделение бүленеп сығыу һөҙөмтәһендә   Lexmark компанияһы барлыҡҡа килә;
* IBM System/360, S/370, S/390 серияларындағы  мейнфреймдар  етештереүҙән алына.

=== Ғилми һәм техник эшләнмәләр ===
* Яңы быуын (2006) өс уйын ҡушылмаһы өсөн  [[Процессор|үҙәк процессорҙар]] архитектуралары: Sony PlayStation 3 (Cell), Nintendo Wii (Broadway) һәм [[Microsoft]] Xbox 360 (Xenon).
* Изоляторлы кремний (КНИ) ({{lang-en|Silicon on insulator}}Silicon on insulator, SOI) —  ярымүткәргес приборҙарҙы эшләү технологияһы.
* DES  (Data Encryption Standard) — шифрлауҙың симметриялы алгоритмы. DES  IBM тарафынан эшләнгән һәм 1977 йылда АҠШ хөкүмәте тарафынан  FIPS 46-3 рәсми стандарты итеп раҫланған<ref>[http://csrc.nist.gov/publications/fips/fips46-3/fips46-3.pdf FIPS 46-3]</ref>.
* Фортран (Fortran) —  юғары кимәлле тәүге программалау теле. 1954—1957 йылдарҙа IBM-да Джон Бэкус етәкселегендәге программалаусылар төркөмө тарафынан сығарылған.
* [[Фрактал]].  Фракталь  геометрия тәбиғәттә осраған оҡшашһыҙлыҡтарҙың төрлө төрҙәрен  математик тасуирлау  мөмкинлеген бирә.  Уны тәүләп [[1967 йыл]]да  IBM-дың Томас Джон Уотсон исемендәге тикшеренеү үҙәге ғалимы Бенуа Мандельброт Science журналында баҫылған мәҡәләһендә индерә.
* Гигант магнит ҡаршылығы эффектына нигеҙләнгән магнитлы ос. Гигант магнит ҡаршылығы күренешен асҡандан һуң 20 йыл самаһы ваҡыт үткәс, IBM, уны файҙаланып, магнитлы остар эшләү  технологияһын эшләй, был мәғлүмәт һаҡлау технологияларының революцион үҫешенә килтерә.
* Юғары температуралы үтә юғары үткәреүсәнлек.  IBM-дың ике ғалимы  Йоханнес Георг Беднорц менән Карл Александр Мюллер 1986 йылда баҡыр-лантан-барий нигеҙендәге керамик материалдарҙың үтә юғары үткәреүсәлеген асҡан өсөн [[1987 йыл]]да физика буйынса Нобель премияһына лайыҡ була.  
* Мәғлүмәттәрҙе [[Ҡаты диск|ҡаты магнитлы дискта]] һаҡлау. 
* DRAM (Dynamic Random Access Memory) —  компьютер хәтерҙәренең бер төрө.  
* RISC  (ингл. Reduced Instruction Set Computing) архитектураһы —  командаларҙың ҡыҫҡартылған йыйылмаһы менән хисаплауҙар.  
* Реляциялы мәғлүмәттәр базаһы.
* Сканлаусы туннелле микроскоп —  1981 йылда  Герд Бинниг һәм Генрих Рорер тарафынан уйлап табыла, бының өсөн физика буйынса 1986 йылғы Нобель премияһына лайыҡ булалар.   
* Нескә пленкалы магнитлы остар — 1979 йылда  магнитлы остарҙы фотолитография ысулы менән эшләү технологияһы сығарыла.
* 2016 йылда  IBM-да донъяла беренсе тапҡыр 5 нанометрлы чип эшләнеүе тураһында хәбәр ителә.  5 нанометрлы чип  30 миллиард транзистор һыйҙыра, ул әйберҙәр интернеты менән яһалма интеллектты хеҙмәтләндереүгә тәғәйенләнгән.  

=== Халыҡ-ара эшмәкәрлеге ===
Корпорацияның бөтә илдәрҙә лә тиерлек вәкилдәре бар. [[2010 йыл]] аҙағына  компания хеҙмәткәрҙәренең күпселеге [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]-та  эшләй (105 мең,  йәғни 27 процент тирәһе).  [[Һиндостан]]да IBM-да  75 меңлек персоналы (19 процент самаһы) даими эш менән мәшғүл<ref>{{cite web|url=http://blogs.reuters.com/chrystia-freeland/2010/10/22/the-mumbai-consensus/|title=The Mumbai consensus|first=Chrystia|last=Freeland|date=2010-10-22|work=|publisher=[[Reuters]]|accessdate=2011-05-28|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/61835jPz0?url=http://blogs.reuters.com/chrystia-freeland/2010/10/22/the-mumbai-consensus/|archivedate=2011-08-22|deadurl=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111026190658/http://blogs.reuters.com/chrystia-freeland/2010/10/22/the-mumbai-consensus/ |date=2011-10-26 }}</ref>.

[[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]-ға  компания [[1974 йыл]]да, Химия сәнәғәте министрлығына мейнфреймдар һатыу тураһында контрактҡа ҡул ҡуйғас килә. 1974 йылда Мәскәүҙә офисы асыла<ref>{{Статья|автор=|заглавие=К. Корнильев, IBM: "Первый контракт между IBM и CCCР подписал Лужков"|издание=Компьютерра Online|тип=|номер=|страницы=|issn=|ссылка=http://old.computerra.ru/focus/37324/}}</ref>. [[2006 йыл|2006 йылда]]  IBM  [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәйҙә]] мейнфейм технологиялары эшләү буйынса тикшеренеү лабораторияһы асыла <ref>[http://www.sostav.ru/news/2006/06/21/50/ IBM выбирает российских программистов]. sostav.ru</ref>. «IBM-дың технологик мәктәбе» проекты тормошҡа ашырыла. [[Рәсәй тимер юлдары]] һәм Рәсәй иҡтисад мәктәбе  менән берлектә Цифрлы транспорт тикшеренеүҙәре  үҙәге асыла, унда тимер юлда файҙаланыла ала торған пилот технологиялар һынала<ref>{{cite web|url=http://www.gudok.ru/newspaper/?ID=1391905|title=Компьютерам – «зелёный». Системы дополненного интеллекта, кибербезопасности и оптимизации вагонопотоков помогут поднять эффективность работы|author=Филатов Андрей, гендиректор IBM в России и СНГ|publisher=Гудок|date=2017-11-01|accessdate=2017-11-08}}</ref>.

== Хисаплау техникаһы һәм программа тәьминәте үҫешенә IBM-дың йоғонтоһо  ==

=== Мәғлүмәт технологиялары тармағында әһәмиәтле эшләнмәләр ===
* [[1943]] — Марк I тәүге Америка  компьютеры;
* [[1946]] ([[27 сентябрь]]) — беренсе коммерция калькуляторы;
* [[1956]] — беренсе коммерция  [[Ҡаты диск|ҡаты дискы]];
* [[1957]] — Фортран компиляторы;
* [[1959]] — авиабилеттар бронләүсе тәүге система — {{Тәржемәһеҙ 3|Sabre (система бронирования)|Sabre|en|Sabre (computer system)}}&nbsp;(инг.)[[Sabre (система бронирования)|баш.]];
* [[1961]]  — шарик осло электр  яҙыу машинкаһы [[:en:IBM Selectric typewriter|IBM Selectric typewriter]];
* [[1964]] —  IBM System/360 компьютерын сериялап етештереү; ул хисаплау машиналары булған мейнфеймдарҙың тотош класына башланғыс һала;
* [[1968]]  — динамик оператив хәтер;
* [[1971]]  — дискета;
* [[1974]] —  SQL теле<ref name="chamberlin-boyce-sequel">{{Cite journal|last=Chamberlin|first=Donald D|coauthors=Boyce, Raymond F|year=1974|url=http://www.almaden.ibm.com/cs/people/chamberlin/sequel-1974.pdf|title=SEQUEL: A Structured English Query Language|format=PDF|journal=Proceedings of the 1974 ACM SIGFIDET Workshop on Data Description, Access and Control|publisher=Association for Computing Machinery|pages=249–64|accessdate=2007-06-09}}</ref>;
* [[1981]] — IBM PC персональ  компьютеры, уның архитектураһы ХХ быуаттың 80-се йылдарынан тармаҡ стандартына әйләнә.  
IBM [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] мәғлүмәт технологиялары үҫешенә этәргес бирә, атап әйткәндә электрон-хисаплау машиналарының берҙәм селтәре (ЕС ЭВМ)    IBM/360 компьютерҙарынан күсереп эшләнелә, персональ электрон-хисаплау машиналарының берҙәм селтәре (ЕС ПЭВМ)  IBM-дың персональ компьютерҙары аналогы була, ә берҙәм селтәрҙең операцион  системаһы  IBM-дың операцион системалары менән ярашлы була.

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Китап|автор=[[Герстнер, Луис|Луис Герстнер]]|заглавие=Кто сказал, что слоны не могут танцевать? Жесткие реформы для выживания компании|оригинал=Who Says Elephants Can’t Dance? Inside IBM’s Historic Turnaround|место=М.|издательство=[[Альпина Паблишер]]|год=2014|страниц=320|isbn=978-5-9614-4713-2|ref=Герстнер, Луис}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.ibm.com Официальный сайт IBM]
* [http://www.ibm.com/ru Официальный сайт IBM в России]
* [https://geektimes.ru/post/282462/ История компании IBM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161222153806/https://geektimes.ru/post/282462/ |date=2016-12-22 }}
[[Категория:Алфавит буйынса компаниялар]]