Хантыйская мова: розьніца паміж вэрсіямі
Няма апісаньня зьменаў |
|||
| Радок 10: | Радок 10: | ||
[[Обска-вугорскія мовы|Обска-вугорская група]] |
[[Обска-вугорскія мовы|Обска-вугорская група]] |
||
| Афіцыйная мова ў = — |
| Афіцыйная мова ў = — |
||
| Рэгулюецца = |
| Рэгулюецца = — |
||
| Код па ISO 639-1 = — |
| Код па ISO 639-1 = — |
||
| Код па ISO 639-2(B) = — |
| Код па ISO 639-2(B) = — |
||
Вэрсія ад 18:15, 5 чэрвеня 2012
| Хантыйская мова | |
| Ханты ясаӈ | |
| Ужываецца ў | Расеі |
|---|---|
| Рэгіён | ХМАА, ЯНАА, Томская вобласьць |
| Колькасьць карыстальнікаў | ~9600 чал.[1] |
| Клясыфікацыя | Уральская сям'я Фіна-вугорская галіна |
| Афіцыйны статус | |
| Афіцыйная мова ў | — |
| Рэгулюецца | — |
| Статус: | 6b Пад пагрозай[d][2] |
| Пісьмо | Khanty alphabet[d] і кірыліца |
| Коды мовы | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2(Б) | — |
| ISO 639-2(Т) | kca |
| ISO 639-3 | kca |
| SIL | — |
Ханты́йская мова — вугорская мова фіна-вугорскае моўнае галіны, асноўная мова народу хантаў. Распаўсюджаная галоўным чынам у басэйне прытокаў Обі ды Іртыша і сярэднім і дольным цячэньні Обі. Паводле дадзеных перапісу 2002, хантаў налічваецца 28 700 чалавек, зь іх на хантыйскай мове размаўляе 33,4% насельніцтва.
Асноўная характарыстыка
Дыялекты
Хантыйская мова ў сваёй дыялектнай структуры адрозьніваецца вельмі вялікай колькасьцю дыялектаў. Звычайна ў хантыйскай мове выдзяляюць дзьве ґрупы гаворак:
- Заходняя (уласна хантыйскія гаворкі, падпадзяляецца на паўночныя і паўдзёныя)
- Усходняя (альбо кантыцкая)
Тэрытарыяльна гаворкі блізкія паміж сабой, але дыялекты па крайніх кропках дыялектнага кантынуўму адрозьніваюцца настолькі, што ўзаемаразуменьне паміж імі даволі цяжкае.
Пісьмовасьць
Першая пісьмовасьць у хантыйскай мове ўзьнікае ў 1868 годзе, калі на бярозаўска-абдорскім дыялекце было выдадзена Эванґельле паводле Мацея (бел.). На хвалі ўсесавецкае лацінізацыі ў 1930-ых гадох быў распрацаваны лацінкавы альфабэт для казымскага ды абдорскага дыялекта. У 1937 годзе хантыйская пісьмовасьць была пераведзена на кірыліцу. Нягледзячы на даволі працяглую гісторыю існаваньня пісьмовасьці ды літаратуры па-хантыйску, адзінага літаратурнага стандарту ў мове няма — хантыйскамоўны друк прысутнічае ўва ўсіх чатырох дыялектах.
Агульны хантыйскі альфабэт для ўсіх дыялектаў.
| А а | Ӓ ӓ | Ӑ ӑ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е |
| Ё ё | Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
| Қ қ (Ӄ ӄ) | Л л | Ӆ ӆ (Ԓ ԓ) | М м | Н н | Ң ң (Ӈ ӈ) | Н’ н’ | О о |
| Ӧ ӧ (Ŏ ŏ) | Ө ө | Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т | У у |
| Ӱ ӱ | Ў ў | Ф ф | Х х | Ҳ ҳ (Ӽ ӽ) | Ц ц | Ч ч | Ҷ ҷ |
| Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Є є | Є̈ є̈ |
| Ю ю | Ю̆ ю̆ | Я я | Я̆ я̆ |
Грамадзкае жыцьцё
На хантыйскай мове выдаюцца ґазэты, у пачатковых клясах мова вывучаецца як прадмэт.
Першыя публікацыі на хантыйскай мове зьявіліся ў ґазэце «Остяко-Вогульская правда» (асьцякі і вагулы — старая назва ў расейскай мове адпаведна хантаў і мансі) ў 1934 годзе. З 1957 г. у Ханты-Мансійскай аўтаномнай акрузе выдавалася ґазэта «Ленин пант хуват» (бел. «Па ленінскім шляху»), якая ў 1991 годзе была перайменавана ў «Хӑнты ясаӈ» (бел. «Хантыйскае слова»). Да пачатку 1970-ых гадоў ґазэта выходзіла адным радком, пасьля — чатырма. Выходзіць штотыдзень. У Шурышкарскім раёне Ямала-Ненецкае аўтаномнае акругі выходзіць ґазэта «Ӆуӈх авт» (бел. «Ангальскі мыс»).
У раніцы, сярэдзіне дня і вечарох па панядзелках, серадах і пятніцах на радыё «Югория» выходзяць хантыйскамоўныя перадачы па 20 хвілін, вяшчаньне пачалося ў 1964 годзе.
Этна-рок-гурт «H-Ural» зь 2009 г. выконвае свае песьні на шурышкарскім і сярэднеобскім дыялекце хантыйскае мовы.
Глядзіце таксама
 |
Вікіпэдыя ў інкубатары мае вэрсію [[:m:incubator:Wp/kca:|Код мовы не распазнаны шаблёнам! мовай хантыйскай]] |
Крыніцы
- ^ Вынікі перапісу-2010 (рас.)
- ^ Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675