Хантыйская мова: розьніца паміж вэрсіямі
Няма апісаньня зьменаў |
Даданы дадатковыя зьвесткі |
||
| Радок 17: | Радок 17: | ||
}} |
}} |
||
'''Ханты́йская мова''' — вугорская мова фіна-вугорскае моўнае галіны, асноўная мова народу [[Ханты|хантаў]]. Распаўсюджаная галоўным чынам у басэйне прытокаў [[Об|Обі]] ды [[Іртыш|Іртыша]] і сярэднім і дольным цячэньні Обі. Паводле дадзеных перапісу [[2002]], хантаў налічваецца 28 700 чалавек, зь іх на хантыйскай мове размаўляе 33,4% насельніцтва. |
'''Ханты́йская мова''' — вугорская мова фіна-вугорскае моўнае галіны, асноўная мова народу [[Ханты|хантаў]]. Распаўсюджаная галоўным чынам у басэйне прытокаў [[Об|Обі]] ды [[Іртыш|Іртыша]] і сярэднім і дольным цячэньні Обі. Паводле дадзеных перапісу [[2002]], хантаў налічваецца 28 700 чалавек, зь іх на хантыйскай мове размаўляе 33,4% насельніцтва. |
||
== Асноўная характарыстыка == |
|||
=== Дыялекты === |
|||
Хантыйская мова ў сваёй дыялектнай структуры адрозьніваецца вельмі вялікай колькасьцю дыялектаў. Звычайна ў хантыйскай мове выдзяляюць дзьве ґрупы гаворак: |
|||
* '''Заходняя''' (уласна хантыйскія гаворкі, падпадзяляецца на паўночныя і паўдзёныя) |
|||
* '''Усходняя''' (альбо кантыцкая) |
|||
Тэрытарыяльна гаворкі блізкія паміж сабой, але дыялекты па крайніх кропках дыялектнага кантынуўму адрозьніваюцца настолькі, што ўзаемаразуменьне паміж імі даволі цяжкае. |
|||
=== Пісьмовасьць === |
|||
Першая пісьмовасьць у хантыйскай мове ўзьнікае ў [[1868]] годзе, калі на бярозаўска-абдорскім дыялекце было выдадзена [[:be:Евангелле паводле Матфея|Эванґельле паводле Мацея ]]{{ref-be}}. На хвалі ўсесавецкае лацінізацыі ў 1930-ых гадох быў распрацаваны [[Лацінка|лацінкавы]] альфабэт для казымскага ды абдорскага дыялекта. У [[1937]] годзе хантыйская пісьмовасьць была пераведзена на [[Кірыліца|кірыліцу]]. Нягледзячы на даволі працяглую гісторыю існаваньня пісьмовасьці ды літаратуры па-хантыйску, адзінага літаратурнага стандарту ў мове няма — хантыйскамоўны друк прысутнічае ўва ўсіх чатырох дыялектах. |
|||
Агульны хантыйскі альфабэт для ўсіх дыялектаў. |
|||
{| style="font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӓ ӓ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӑ ӑ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | В в |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә ә |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӛ ӛ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | З з |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | И и |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | К к |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Қ қ (Ӄ ӄ) |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӆ ӆ (Ԓ ԓ) |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | М м |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ң ң (Ӈ ӈ) |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н’ н’ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | О о |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӧ ӧ (Ŏ ŏ) |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ө ө |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӫ ӫ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | П п |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | С с |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | У у |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӱ ӱ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ў ў |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҳ ҳ (Ӽ ӽ) |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҷ ҷ |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Є є |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Є̈ є̈ |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю̆ ю̆ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я̆ я̆ |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|} |
|||
== Грамадзкае жыцьцё == |
|||
На хантыйскай мове выдаюцца ґазэты, у пачатковых клясах мова вывучаецца як прадмэт. |
|||
Першыя публікацыі на хантыйскай мове зьявіліся ў ґазэце «Остяко-Вогульская правда» (асьцякі і вагулы — старая назва ў расейскай мове адпаведна хантаў і [[Мансі|мансі]]) ў [[1934]] годзе. З [[1957]] г. у Ханты-Мансійскай аўтаномнай акрузе выдавалася ґазэта «Ленин пант хуват» ([[Беларуская мова|бел.]] «Па ленінскім шляху»), якая ў [[1991]] годзе была перайменава ў «Хӑнты ясаӈ» ([[Беларуская мова|бел.]] «Хантыйскае слова»). Да пачатку 1970-ых гадоў ґазэта выходзіла адным радком, пасьля — чатырма. Выходзіць штотыдзень. У [[Шурышкарскі раён|Шурышкарскім раёне]] Ямала-Ненецкае аўтаномнае акругі выходзіць ґазэта «Ӆуӈх авт» ([[Беларуская мова|бел.]] «Ангальскі мыс»). |
|||
У раніцы, сярэдзіне дня і вечарох па панядзелках, серадах і пятніцах на радыё «Югория» выходзяць хантыйскамоўныя перадачы па 20 хвілін, вяшчаньне пачалося ў [[1964]] годзе. |
|||
Этна-рок-гурт «H-Ural» зь [[2009]] г. выконвае свае песьні на шурышкарскім і сярэднеобскім дыялекце хантыйскае мовы. |
|||
== Глядзіце таксама == |
== Глядзіце таксама == |
||
{{Інкубатар|kca||хантыйскай|}} |
{{Інкубатар|kca||хантыйскай|}} |
||
* [http://in-yaz-book.ru/hant/hant-razg.html Расейска-хантыйскі размоўнік]{{ref-ru}} |
|||
* [http://in-yaz-book.ru/hant/hant-surg.html Расейска-хантыйскі размоўнік (сургуцкі дыялект)]{{ref-ru}} |
|||
[[Катэгорыя:Мовы Расеі]] |
[[Катэгорыя:Мовы Расеі]] |
||
Вэрсія ад 18:13, 5 чэрвеня 2012
| Хантыйская мова | |
| Ханты ясаӈ | |
| Ужываецца ў | Расеі |
|---|---|
| Рэгіён | ХМАА, ЯНАА, Томская вобласьць |
| Колькасьць карыстальнікаў | ~9600 чал.[1] |
| Клясыфікацыя | Уральская сям'я Фіна-вугорская галіна |
| Афіцыйны статус | |
| Афіцыйная мова ў | — |
| Рэгулюецца | Грамадзкія арганізацыі Падляшша (неафіцыйна) |
| Статус: | 6b Пад пагрозай[d][2] |
| Пісьмо | Khanty alphabet[d] і кірыліца |
| Коды мовы | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2(Б) | — |
| ISO 639-2(Т) | kca |
| ISO 639-3 | kca |
| SIL | — |
Ханты́йская мова — вугорская мова фіна-вугорскае моўнае галіны, асноўная мова народу хантаў. Распаўсюджаная галоўным чынам у басэйне прытокаў Обі ды Іртыша і сярэднім і дольным цячэньні Обі. Паводле дадзеных перапісу 2002, хантаў налічваецца 28 700 чалавек, зь іх на хантыйскай мове размаўляе 33,4% насельніцтва.
Асноўная характарыстыка
Дыялекты
Хантыйская мова ў сваёй дыялектнай структуры адрозьніваецца вельмі вялікай колькасьцю дыялектаў. Звычайна ў хантыйскай мове выдзяляюць дзьве ґрупы гаворак:
- Заходняя (уласна хантыйскія гаворкі, падпадзяляецца на паўночныя і паўдзёныя)
- Усходняя (альбо кантыцкая)
Тэрытарыяльна гаворкі блізкія паміж сабой, але дыялекты па крайніх кропках дыялектнага кантынуўму адрозьніваюцца настолькі, што ўзаемаразуменьне паміж імі даволі цяжкае.
Пісьмовасьць
Першая пісьмовасьць у хантыйскай мове ўзьнікае ў 1868 годзе, калі на бярозаўска-абдорскім дыялекце было выдадзена Эванґельле паводле Мацея (бел.). На хвалі ўсесавецкае лацінізацыі ў 1930-ых гадох быў распрацаваны лацінкавы альфабэт для казымскага ды абдорскага дыялекта. У 1937 годзе хантыйская пісьмовасьць была пераведзена на кірыліцу. Нягледзячы на даволі працяглую гісторыю існаваньня пісьмовасьці ды літаратуры па-хантыйску, адзінага літаратурнага стандарту ў мове няма — хантыйскамоўны друк прысутнічае ўва ўсіх чатырох дыялектах.
Агульны хантыйскі альфабэт для ўсіх дыялектаў.
| А а | Ӓ ӓ | Ӑ ӑ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е |
| Ё ё | Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
| Қ қ (Ӄ ӄ) | Л л | Ӆ ӆ (Ԓ ԓ) | М м | Н н | Ң ң (Ӈ ӈ) | Н’ н’ | О о |
| Ӧ ӧ (Ŏ ŏ) | Ө ө | Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т | У у |
| Ӱ ӱ | Ў ў | Ф ф | Х х | Ҳ ҳ (Ӽ ӽ) | Ц ц | Ч ч | Ҷ ҷ |
| Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Є є | Є̈ є̈ |
| Ю ю | Ю̆ ю̆ | Я я | Я̆ я̆ |
Грамадзкае жыцьцё
На хантыйскай мове выдаюцца ґазэты, у пачатковых клясах мова вывучаецца як прадмэт.
Першыя публікацыі на хантыйскай мове зьявіліся ў ґазэце «Остяко-Вогульская правда» (асьцякі і вагулы — старая назва ў расейскай мове адпаведна хантаў і мансі) ў 1934 годзе. З 1957 г. у Ханты-Мансійскай аўтаномнай акрузе выдавалася ґазэта «Ленин пант хуват» (бел. «Па ленінскім шляху»), якая ў 1991 годзе была перайменава ў «Хӑнты ясаӈ» (бел. «Хантыйскае слова»). Да пачатку 1970-ых гадоў ґазэта выходзіла адным радком, пасьля — чатырма. Выходзіць штотыдзень. У Шурышкарскім раёне Ямала-Ненецкае аўтаномнае акругі выходзіць ґазэта «Ӆуӈх авт» (бел. «Ангальскі мыс»).
У раніцы, сярэдзіне дня і вечарох па панядзелках, серадах і пятніцах на радыё «Югория» выходзяць хантыйскамоўныя перадачы па 20 хвілін, вяшчаньне пачалося ў 1964 годзе.
Этна-рок-гурт «H-Ural» зь 2009 г. выконвае свае песьні на шурышкарскім і сярэднеобскім дыялекце хантыйскае мовы.
Глядзіце таксама
 |
Вікіпэдыя ў інкубатары мае вэрсію [[:m:incubator:Wp/kca:|Код мовы не распазнаны шаблёнам! мовай хантыйскай]] |
Крыніцы
- ^ Вынікі перапісу-2010 (рас.)
- ^ Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675